Nội dung
1. Dẫn nhập
3. Nền tảng Thánh Kinh và Thánh Truyền
4. Vai trò của sự thinh lặng trong phụng vụ thánh lễ
4.2. Thinh lặng để lắng nghe Lời Chúa
4.3. Thinh lặng để kết hợp với Chúa Giêsu Thánh Thể
5. Kết luận
1. Dẫn nhập
“Hiến chế về phụng vụ cũng như phần trình bày trong Sách Lễ Rôma đã hết sức nhấn mạnh về sự cần thiết phải có “một sự tham dự đầy đủ, có ý thức, tích cực và sinh hoa trái của toàn thể dân Thiên Chúa.”[1] Tuy nhiên, trước Công Đồng Vaticanô II, phụng vụ thánh lễ mang chiều kích cá nhân, nghĩa là vai trò của linh mục và các giúp lễ sinh được đề cao. Chính việc quá chú trọng đến hai thành phần này đã khiến cho giáo dân trở nên thụ động và được xem như những “khán giả thinh lặng”. Sự kìm hãm vai trò tích cực của Kitô hữu đã diễn ra suốt thời trung cổ cho đến khi cuộc cải tổ một cách quy mô về phụng vụ tại Công Đồng Vaticanô II đã “đảo chiều” hoàn toàn điều này, từ đó, vai trò của giáo dân trở nên chủ động hơn, cụ thể, họ được mời gọi tham dự tích cực vào phụng vụ qua việc xướng đáp, dâng lễ vật.
Thế nhưng, việc “tham gia tích cực” một cách thái quá đã dần dần biến phụng vụ trở nên một cuộc chạy đua không có điểm dừng. Thậm chí, phụng vụ trở nên một cuộc thi đầy màu sắc, âm thanh. Mặt khác, có không ít người tự ý thay đổi phụng vụ và biến phụng vụ trở thành một buổi triển lãm với cách thức quy mô, rầm rộ, hoành tráng, ồn ào. Họ thực sự đã quên mất rằng: “Các hoạt động phụng vụ không phải là những hoạt động riêng tư, nhưng là những cử hành của Giáo Hội, là “Bí tích hiệp nhất,” [2] nơi phụng vụ, yếu tố thinh lặng đóng một vai trò hết sức quan trọng. Bởi lẽ, “Thiên Chúa ngự trị trong thinh lặng và mặc lấy sự thinh lặng.”[3]
2. Giải thích từ ngữ
Thinh lặng là gì? “Trong tu đức, thinh lặng là cố gắng một cách có ý thức để liên hệ với Chúa hay với thế giới vô hình của đức tin hơn là để trò chuyện với người khác. Vì thế, thinh lặng không phải chỉ là không có tiếng động hay chỉ là yên tĩnh về mặt vật lý; sự thinh lặng như thế hoặc chỉ là điều kiện đi trước để giúp hồi tâm hay chỉ là hậu quả theo sau việc hồi tâm.”[4]
Phụng vụ là gì? “Phụng vụ là việc Hội Thánh dự phần và tiếp tục công trình cứu chuộc của Đức Kitô, qua việc thực thi chức năng tư tế của Người trong Chúa Thánh Thần, để tôn thờ, ca ngợi và tạ ơn Chúa Cha” (x GLHTCG, # 1069; 1071).[5]
3. Nền tảng Thánh Kinh và Thánh Truyền
Dựa vào nền tảng Thánh Kinh, chúng ta dễ dàng nhìn thấy hình ảnh của Thiên Chúa xuất hiện trong sự thinh lặng. Ngài không đến với ngôn sứ Êlia trong “Gió to bão lớn”, trong “Động đất” hay “Lửa” nhưng đến với ông trong sự thinh lặng được diễn tả nơi “Làn gió hiu hiu.”(1 V 19,11-13) Ngài không đến với ngôn sứ Samuel trong một buổi lễ ồn ào, nhưng đến với ông trong sự tĩnh lặng của giấc ngủ. (1 Sm 3, 3-4) Chưa dừng lại ở đó, sự thinh lặng tiếp tục được biểu lộ vào thời Tân Ước, nhân vật minh chứng về sự thinh lặng đó là Đức Giêsu. Cụ thể, Ngài khởi đầu sứ vụ rao giảng Tin Mừng của mình bằng việc ăn chay, hãm mình bốn mươi đêm ngày nơi hoang địa. (Mt 4, 1-11) Ngài chọn cho mình chốn thinh lặng để cầu nguyện với Chúa Cha trước khi lựa chọn các Tông Đồ. (Lc 6, 12-19) Ngài cũng rút lui vào chốn thinh lặng để lắng nghe tiếng của Chúa Cha khi đối diện với cái chết gần kề. (Mt 26, 36-46)
Sự thinh lặng cũng là chủ đề then chốt mà các vị thánh, các Giáo hoàng thường nhắc tới. Điển hình, “thinh lặng là ngôn ngữ đầu tiên của Thiên Chúa; ngôn ngữ mà Thiên Chúa nghe rõ nhất đó là tình yêu thinh lặng” (Thánh Gioan Thánh Giá); hay là “đừng sợ kiến tạo sự thinh lặng bên ngoài cũng như bên trong chúng ta, nếu chúng ta muốn có khả năng không chỉ nhận biết tiếng Chúa, mà cả tiếng của người bên cạnh chúng ta, tiếng của tha nhân” (Bài giảng của Đức Thánh Cha Biển Đức XVI).[6]
Như vậy, xuyên suốt dòng lịch sử của Giáo Hội, Thiên Chúa luôn biểu lộ khuôn mặt của Ngài trong sự thinh lặng. Ngài cũng mời gọi mỗi người chúng ta khám phá dung mạo của Ngài trong sự thinh lặng. Đặc biệt nơi chóp đỉnh của đời sống Kitô hữu, đó chính là thánh lễ. Vì vậy, thay vì biến thánh lễ trở nên một buổi công chiếu phim với sự ồn ào, chen lấn, hãy để sự thinh lặng chiếm hữu không gian, thời gian và cả con người của chúng ta. Nhận ra được tầm quan trọng của sự thinh lặng trong thánh lễ, nơi bài viết này, tôi xin được trình bày vai trò của nó qua ba ý tưởng chủ đạo: Thinh lặng để thống hối; Thinh lặng để lắng nghe Lời Chúa; Thinh lặng để kết hợp với Chúa Giêsu Thánh Thể.
4. Vai trò của sự thinh lặng trong phụng vụ thánh lễ
4.1. Thinh lặng để thống hối
Mở đầu mỗi thánh lễ, chúng ta thường bị cuốn hút bởi những lời ca tiếng hát hay sự ồn ào của những cuộc rước. Tuy nhiên, ngay sau đó, Giáo Hội mời gọi mỗi người trở về với sự thinh lặng qua hành động thống hối. Hành động này không phải là ngẫu nhiên được đặt ra, nhưng nó có nguồn gốc bởi Thánh Kinh và Thánh Truyền. Quả thế, Chúa Giêsu đòi hỏi mỗi người phải làm hoà với anh em trước khi dâng của lễ (Mt 5, 23-25), hay trong cuốn sách Didache lại có khẳng định rằng: “Vào ngày của Chúa mọi người phải họp lại với nhau để bẻ bánh và dâng lời tạ ơn “Sau khi xưng thú tội lỗi của mình” để của lễ trở nên tinh tuyền.”[7]
Quả vậy, mở đầu mỗi thánh lễ, vị linh mục chủ tế luôn mời gọi các Kitô hữu: Anh chị em hãy nhìn nhận tội lỗi chúng ta để xứng đáng cử hành mầu nhiệm thánh. Lời mời gọi này đặt chúng ta trước mặt Chúa để nhìn nhận chúng ta là những kẻ tội lỗi, là thụ tạo thấp hèn và tha thiết cầu xin Chúa tha thứ để xứng đáng được tham dự vào mầu nhiệm sắp diễn ra. Tiến trình thống hối này phải được đặt trong sự thinh lặng, vì “chính trong thinh lặng, chứ không phải trong náo động và ồn ào mà Thiên Chúa đi vào trong chốn sâu thẳm nhất của bản thể chúng ta.”[8] Từ đó, chính sự tác động của Thiên Chúa giúp chúng ta nhìn sâu vào lòng mình, để nhận ra những thiếu sót, bất toàn với Chúa, với anh chị em và thật lòng ăn năn thống hối. Việc làm này không chỉ giúp chúng ta bớt bất xứng trước mặt Ngài, nhưng hơn hết, nó còn giúp mỗi chúng ta nhận ra cốt lõi của tình yêu Thiên Chúa, bởi lẽ, chỉ nơi thinh lặng chúng ta mới nhận ra ân ban cao cả và tình yêu bất diệt mà Thiên Chúa tặng ban cho chúng ta. Hơn nữa, thánh lễ là cuộc gặp gỡ giữa chúng ta với Thiên Chúa. Vì thế, nếu chúng ta yêu chuộng sự ồn ào của những vẻ bề ngoài thì chúng ta khó có thể tìm gặp Thiên Chúa.
Vì vậy, điều cần thiết là chúng ta hãy mở đầu thánh lễ bằng việc tạo nên một khoảng lặng cho cuộc gặp gỡ với Thiên Chúa, bởi vì, “Nếu chúng ta không dành chỗ đó cho Thiên Chúa, Đấng luôn là một sự tái sinh, nếu chúng ta không đạt tới cái trọng điểm đó nơi mà mọi tâm hồn nối kết lại, nơi mà chúng ta vượt lên khỏi mọi cái hiện hành vụn vặt, thì không bao giờ chúng ta là người và là Kitô hữu cả.”[9]
4.2. Thinh lặng để lắng nghe Lời Chúa.
“Ai muốn nghe thì phải im đi. Phụng vụ Lời Chúa, tuy không phải là sự suy gẫm trong thinh lặng nhưng để Lời Chúa tác động trong tâm hồn, chúng ta phải giữ im lặng từ trong lòng. Chỉ có thế, Lời Chúa mới thật sự âm vang trong lòng mỗi tín hữu, và Chúa mới thực sự đối thoại với mỗi người của cộng đoàn.”[10] Thế nhưng, trong thực tế, không ít người cho rằng: Thinh lặng trước và sau khi công bố Lời Chúa là điều không thể. Bởi vì, họ nhìn nhận phụng vụ Lời Chúa trong thánh lễ giống như các mắt xích được nối kết với nhau nên không thể tách rời. Chính việc nhìn nhận sai lầm này đã khiến cho các thừa tác viên công bố Lời Chúa cũng như người tham dự thánh lễ dường như bị cuốn theo cơn lốc thời gian, nghĩa là không hề ý thức được việc dành khoảng lặng sau mỗi bài đọc. Tuy nhiên, cần phải hiểu rằng: “Sự lớn tiếng công bố Lời Chúa không nghịch với sự yên lặng mà Thiên Chúa đòi hỏi, khi Ngài nói với dân Ngài, như trong kinh nghiệm của ngôn sứ Êlia. Chúng ta gặp thấy Chúa trong sự thinh lặng.”[11] Vì vậy, khoảng thời gian thinh lặng trước và sau khi lắng nghe Lời Chúa sẽ giúp chúng ta dừng lại để suy gẫm, chiêm ngắm và thẩm thấu lời của Thiên Chúa.
Như thế, việc thinh lặng trước và sau mỗi bài đọc không phải là điều không thể làm được nhưng ngược lại nó là một yếu tố hết sức cần thiết. Bởi lẽ, chính trong sự thinh lặng ngắn ngủi ấy chúng ta tìm gặp được Thiên Chúa, lắng nghe lời yêu thương của Ngài và “suy gẫm vắn tắt về những gì đã nghe.”[12] Từ đó, Lời Chúa được trổ sinh ngay trong tâm hồn của mỗi chúng ta.
4.3. Thinh lặng để kết hợp với Chúa Giêsu Thánh Thể
Sau phần hiệp lễ là khoảng thời gian quý giá đối với mỗi người chúng ta. Khoảng thời gian ấy được xem là “Thinh lặng thánh”, vì vậy, thay vì hát những bài thánh ca, Giáo Hội vẫn muốn dành ưu tiên cho sự thinh lặng. Tuy nhiên, có một thực tế đáng buồn là nhiều nơi đã lạm dụng giây phút linh thiêng của phần hiệp lễ để tạo nên những sự ồn ào không đáng có của những bản nhạc, những thông báo hay là những hoạt động riêng tư của cộng đoàn. Lý do của những lạm dụng này đến từ việc thiếu hiểu biết về phụng vụ hoặc do thói quen của cộng đoàn sở tại. Tuy nhiên, “Nếu phải chọn lựa một trong hai, thì tốt hơn là giữ thinh lặng vì dễ cầu nguyện hơn.”[13]
Quả vậy, sự thinh lặng trong khoảng thời gian này giúp mỗi người đi vào sâu thẳm nội tâm để từ đó nhận ra được sự hiện hữu của chính mình, sự hiện hữu này không phải là một cách ngẫu nhiên nhưng là do Thiên Chúa, Đấng đã yêu thương “dệt tấm hình hài nơi dạ mẫu thân con” (Tv 139,13) và can thiệp trong từng biến cố của cuộc đời chúng ta. Mặt khác, chính sự tác động của Chúa Thánh Thần trong sự thinh lặng liên kết chúng ta với Đức Kitô và cho chúng ta được đắm chìm trong đại dương bao la là tình yêu của Ngài. Tình yêu ấy được biểu lộ qua việc Ngài sẵn sàng từ bỏ địa vị “Con Thiên Chúa” để “trở nên giống phàm nhân” rồi “chết trên cây thập tự.” Hơn thế nữa, tình yêu ấy còn tiếp tục được tái diễn hàng ngày nơi thánh lễ, qua hiện thân của Ngài là bánh và rượu hầu trở nên lương thực thiêng liêng dưỡng nuôi linh hồn của hết thảy chúng ta. Và như thế, khi chiêm ngắm Chúa trong thinh lặng của cõi lòng, nơi đang có Ngài hiện diện, chúng ta mới cảm nhận được sự nhỏ bé của mình trước ân ban cao vời của Ngài, từ đó, biết cất lên lời tạ ơn vì những gì Ngài tặng ban cho chúng ta.
Việc thinh lặng sau khi rước lễ không chỉ là khoảng thời gian thuận lợi để chúng ta tạ ơn Thiên Chúa, nhưng song song với đó, chúng ta cũng dâng lên Thiên Chúa lời cầu nguyện. Tuy nhiên, trong thực tế lời cầu nguyện của chúng ta đôi khi là một loạt những thông tin về nhu cầu của mình, những lời cầu xin sáo rỗng, hay cả những lời phạm thượng. Chính việc cầu nguyện như thế cách nào đó đã phá vỡ khung cảnh thinh lặng thánh, thay vào đó là sự ồn ào của những câu từ bóng bẩy, những lời nài van thống thiết hay cả những lời nói khó nghe dành cho Chúa. Thế nhưng, điểm cốt lõi mà chúng ta cần hiểu rõ khi cầu nguyện là: Chính Thiên Chúa thấu suốt tâm can của chúng ta, Ngài hiểu ta khi ta chưa kịp hiểu Ngài, Ngài biết ta cần gì khi ta chưa cầu xin. Vì vậy, trong giây phút trang nghiêm của phần hiệp lễ, hãy để sự thinh lặng xâm chiếm cõi lòng của chúng ta, hãy để Thiên Chúa đi vào từng nhịp tim, hơi thở của chúng ta và hãy để Ngài bước vào cuộc hẹn với ta trong sự thinh lặng. Lúc đó, hãy lắng nghe Ngài nói, vì “lắng nghe tiếng Chúa là cách cầu nguyện tốt đẹp nhất” và “sau đó là đáp lại Lời Người trong sự đơn sơ của tâm hồn, như trong một cuộc đàm thoại với người bạn thân.” [14]
Như vậy, trong sự thinh lặng thánh của phần hiệp lễ, chúng ta sẽ có cơ hội bước vào cuộc trò chuyện với Thiên Chúa. Nơi cuộc trò chuyện ấy, chúng ta hãy để sự thinh lặng bao trùm cõi lòng của chúng ta, để chúng ta có thể lắng nghe, cầu xin và tạ ơn Thiên Chúa. Từ đó, chính Ngài sẽ biến đổi đời sống của chúng ta.
5. Kết luận
Phụng vụ thánh lễ là việc cử hành mầu nhiệm sự chết và phục sinh của Đức Kitô. Nơi thánh lễ, chính Thiên Chúa thân hành đến gặp gỡ con người. Vì vậy, nếu chúng ta để cho sự ồn ào xâm chiếm thì “Thánh lễ trở nên lộn xộn; những lời cầu nguyện trở thành một tiếng ồn bên ngoài hoặc bên trong.”[15] Và như thế, chúng ta đang tự đẩy mình ra xa Thiên Chúa. Nhưng ngược lại, nếu chúng ta đi vào thinh lặng, chúng ta sẽ gặp được Thiên Chúa, Ngài sẽ giúp chữa lành tâm hồn chúng ta, dạy chúng ta cách lắng nghe lời Ngài và ban tặng cho chúng ta những gì Ngài thấy cần cho chúng ta. Vì vậy, đừng ngần ngại bước vào thinh lặng trong các thánh lễ, nhưng hãy tiến vào, vì nơi đó Chúa đang chờ chúng ta trong sự thinh lặng.
Tu sĩ Giuse Thái Viết Mậu, SVD
Nguồn: ngoiloivn
Chú thích
[1] J. Gélineau, Họp nhau cử hành phụng vụ II, Trần Thái Đỉnh chuyển ngữ (Đồng Nai, 1992), 35.
[2] Công Đồng Vaticanô II, Hiến chế phụng vụ (số 26)
[3] Đức Hồng Y Robert Sarah, Sức mạnh của thinh lặng, Dòng Thánh phaolo thành Chartres Sài Gòn chuyển ngữ (NXB: Đồng Nai, 2019), 50.
[4] John A. Hardon, S.J, Từ điển Công giáo phổ thông, Nhóm Chánh Hưng chuyển ngữ (Thành phố Hồ Chí Minh: NXB. Phương Đông, 2008), 608.
[5] Uỷ ban Giáo lý Đức tin trực thuộc Hội đồng Giám mục Việt Nam, Từ điển Công giáo (Hà Nội: NXB. Tôn giáo, 2016),698.
[6] Đức Hồng Y Robert Sarah, Sức mạnh của thinh lặng, 44.
[7] Lawrence J. Johnson, Mầu nhiệm Đức tin, Lm Nguyễn Duy chuyển ngữ (NXB: Đồng Nai, 2018), 41.
[8] Đức Hồng Y Robert Sarah, Sức mạnh của thinh lặng, 39.
[9] Maurice Zundel, Lắng nghe tiếng nói của thinh lặng, Nguyễn Thị Chung chuyển ngữ (Hà Nội: NXB. Tôn Giáo, 2002), 113.
[10] J. Gélineau, Họp nhau cử hành phụng vụ II, 222.
[11] Ibid.,222.
[12] Uỷ ban phụng tự trực thuộc Hội đồng Giám mục Việt Nam, Sách lễ Rôma (1992), 25.
[13] Phan Tấn Thành, Cử hành bí tích tình yêu (2012), 276.
[14] Stan Rougier, Những cuộc hẹn của Thiên Chúa, Thérèse Trần Thiết chuyển ngữ (NXB: Phương Đông, 2013), 164.
[15] Đức Hồng Y Robert Sarah, Sức mạnh của thinh lặng, 51.
