[1][Để tiện theo dõi, người dịch thêm phần mục lục và số thứ tự các đoạn].
[3] [Firenze, Thành phố ở Ý, tiếng Anh và tiếng Pháp là Florence].
[6] Thần Khúc Thiên Đàng. XXIV, 147.
[9] Thần Khúc Địa Ngục. XIX, 17.
[10] Thần Khúc Thiên Đàng. XXII, 42.
[12] Thần Khúc Thiên Đàng. XXX, 40-42.
[13] Thần Khúc Thiên Đàng. XXIII, 88-89.
[15] [Thiện Bích: Beatrice-tên người yêu của Đăng Thế An. Thiện Bích cũng là biểu tượng cho ân sủng hướng dẫn thi sĩ trên hành trình thanh tẩy ở cuối Luyện Ngục và trên các tầng trời trong phần Thiên Đàng].
[16] Thần Khúc Thiên Đàng. XXXIII, 22-33.
[17] Chế Độ Quân Chủ, I, IV, 2.
[18] [Thi sĩ Virgilio (70 TCN-19TCN) là người dẫn đường, biểu tượng cho ánh sáng lí trí tự nhiên, giúp Dante vượt qua Địa Ngục và phần đầu Luyện Ngục. Đó là một nhà thơ La Mã cổ đại, nổi tiếng với sử thi
Aeneid, là sử thi quốc gia La Mã cổ đại. Mô phỏng theo
Iliad và
Odyssey của Homer,
Aeneid theo những người tị nạn Aeneas khi ông phải đấu tranh để hoàn thành sứ mệnh của mình và tới được nước Ý, nơi hậu duệ của ông Romulus và Remus đã trở thành ông tổ Roma].
[19] Cfr. Tổng Luận Thần Học,
Summa Theologiae , I, q. 1, a. 8 ad 2; I-II, q. 109, a. 8; I, q.29, a. 3 ad 2.
[20] Thần Khúc Thiên Đàng, XXII, 151.
[21] [Học thuyết sai lầm về vấn đề ơn thánh do ông Pelagio
(đầu thế kỷ thứ V), đối thủ của Thánh Augustino, về vấn đề ơn thánh. Pelagio chối bỏ tội nguyên tổ và các hậu quả của nó. Cho rằng con người tự do hoàn toàn và có thể đạt tới ơn cứu rỗi. Việc cứu chuộc của Chúa Kitô có tính cách như gương mẫu mà thôi. Bè rối này đã bị lên án vào thế kỷ thứ V
(xc. DS 222–230. 231. 267. 238–249) và bởi Công đồng chung Triđentinô
(xc. DS 1510–1514. 1521. 1551–1553). Người dịch].
[22] Thần Khúc Thiên Đàng . XXIX, 91-93.
[23] Platông,
Leg. II, 658 d et ss.; Aristốt,
Poetica , 1461 b 26 et ss.
[24] Thi sĩ Horace, tiếng La tinh là Quintus Horatius Flaccus ( 65 tr.CN – 8 tr. CN) – là nhà thơ của thế kỷ vàng trong văn học Lamã.
[25] Horatius,
Ars poetica, 99-100; cfr.
Epist. II, I, 212-214
[26] Như trên.,
Ars poetica, 309.
[27] Như trên.,
Satir. I, IV, 43-44.
[28] Thần Khúc Luyện Ngục. XXIV, 52-54.
[30] Thần Khúc Thiên Đàng. V, 99.
[31] Thần Khúc Thiên Đàng, Ca khúc V 8-9.
[32] Thần Khúc Thiên Đàng, Ca khúc I 8-9
[33] Sap. 13, 3; cfr. H. Bremond,
Prière et poésie, Paris 1926.
[34] Thần Khúc Địa Ngục. I, 77-78.