Học hỏi Lời Chúa - Chúa nhật IV Mùa Chay

CHÚA NHẬT IV MÙA CHAY

–Lm Inhaxiô Hồ Thông–

2Sb 36: 14-16, 19-23

Bài Đọc I cho chúng ta thấy Thiên Chúa dẫn dắt mọi biến cố và theo đuổi ý định của Ngài qua những thăng trầm lịch sử.

Ep 2: 4-10

Trong đoạn trích thư gởi tín hữu Ê-phê-xô, thánh Phao-lô cho chúng ta biết rằng Thiên Chúa rất mực yêu yêu thương chúng ta, nên đã hoạch định chương trình cứu độ chúng ta nhờ và trong Đức Ki-tô.

Ga 3: 14-21

Trong đoạn trích Tin Mừng Gioan, Đức Giê-su khẳng định rằng: “Thiên Chúa yêu thương thế gian đến nỗi đã ban Con Một, để ai tin vào Con của Người thì khỏi phải chết, nhưng được sống muôn đời”.

BÀI ĐỌC I (2Sb 36: 14-16, 19-23)

Hai sách Sử Biên vạch lại lịch sử dân Ít-ra-en từ những giai đoạn khởi sự cho đến khi vương quốc Giu-đa sụp đổ (587 trước Công Nguyên). Bài Đọc I trích từ phần cuối của sách Sử Biên quyển hai. Đoạn trích nầy nhắc cho chúng ta nhớ những nguyên nhân sâu xa của tấn thảm kịch mà Giê-ru-sa-lem đã trải qua vào năm 587 trước Công Nguyên: Đền Thờ và thành thánh Giê-ru-sa-lem bị phá hủy, dân thành bị thảm sát hay bị lưu đày, lãnh thổ bị tàn phá, đất nước mất chủ quyền.

1.Tội của dân Ngài:

Tác giả ghi lại những biến cố nầy vào thời gian rất lâu sau nầy, cuối thế kỷ thứ tư hay vào thế kỷ thứ ba trước Công Nguyên, nhưng ông đọc lại Lịch Sử Thánh trong ánh sáng của những viễn cảnh thần học. Đối với ông, những thăng trầm mà dân Ít-ra-en đã kinh qua gặp thấy lời giải thích ở nơi việc dân Ít-ra-en trung thành hay bất tín với Đức Chúa, Thiên Chúa của dân. 

Tác giả ghi nhận tình trạng đất nước vào thời đó: “Tất cả các thủ lãnh của các tư tế và dân chúng mỗi ngày mỗi thêm bất trung bất nghĩa, học theo mọi thói ghê tởm của chư dân và làm cho Nhà Đức Chúa đã được thánh hiến ở Giê-ru-sa-lem ra ô uế” (36: 14). Vì thế, việc dân bi trừng phạt là điều không sao tránh khỏi. Nhưng tác giả cho thấy rằng trước khi trừng phạt họ, Thiên Chúa “vẫn không ngừng sai sứ giả của Người đến cảnh cáo họ, vì Người hằng thương xót dân và thánh điện của Người” (36: 15).

Dù ngôn sứ Giê-rê-mi-a và ngôn sứ Ê-dê-ki-en không được nêu tên nhưng được ám chỉ rất rõ ở nơi những lời này: “Nhưng họ nhạo cười các sứ giả của Thiên Chúa, khinh thường lời Người  và chế giễu các ngôn sứ của Người” (36: 16). Quả thật, vua Giơ-hô-gia-kim đã xé và bỏ vào lò sưởi cuốn sách ghi lại những sấm ngôn của ngôn sứ Giê-rê-mi-a, còn các chức sắc tôn giáo đã nhục mạ ông, tống giam ông, vân vân. Thiên Chúa đã cảnh báo ngôn sứ Ê-dê-ki-en: “Chính Ta sai ngươi đến với con cái Ít-ra-en, đến với dân phản nghịch đang nổi loạn chống lại Ta” (Ed 2: 3). Vì thế, cơn thịnh nộ của Thiên Chúa đã giáng xuống trên dân.

2.Thiên Chúa tha thứ:

Nhưng cơn thịnh nộ nầy chỉ hạn định trong một thời gian: Thiên Chúa tha thứ cho dân Ngài sau bảy mươi năm thử thách, như ngôn sứ Giê-rê-mi-a đã loan báo. Vì lịch sử ở trong tay Thiên Chúa, Ngài muốn cứu độ dân Ngài và không hủy bỏ lời hứa mà xưa kia Ngài đã hứa với vua Đa-vít. Đây là một trong những ý tưởng chủ đạo của tác giả hai sách Sử Biên nầy. Sách Sử Biên quyển hai kết thúc trên viễn cảnh của bảy mươi năm tang thương. Sách Ét-ra tiếp nối khi tường thuật cuộc tái thiết Giê-ru-sa-lem và Đền Thờ. Quả thật, phần cuối của đoạn trích nầy (2Sb 36: 22-23) là phần đầu của sách Ét-ra (Er 1: 1-3). Qua phần cuối này, tác giả đóng lại sách Sử Biên quyển hai với điểm nhấn chứa chan hy vọng.

3.Đền Thờ Giê-ru-sa-lem:

Chúng ta lưu ý rằng tác giả tập trung mọi chú ý của mình vào Đền Thờ Giê-ru-sa-lem. Tội ác tột cùng của dân bất trung bất nghĩa là “làm cho Nhà Đức Chúa đã được thánh hiến ở Giê-ru-sa-lem ra ô uế” (36: 14). Nếu Thiên Chúa sai phái sứ giả của Ngài đến cảnh cáo họ, chính vì Ngài “hằng thương xót thánh điện của Người” (36: 15). Hành động của đạo quân Ba-by-lon xâm lăng là “đốt Nhà Thiên Chúa” (36: 19). Cuối cùng, khi sự thử thách chấm dứt, vua Ba-tư là Ky-rô tuyên bố: “Chính Người trao cho ta trách nhiệm tái thiết cho Người một ngôi Nhà ở Giê-ru-sa-lem tại Giu-đa” (36: 23).

Đền Thờ là trọng tâm của hai sách Sử Biên. Vào thời đại của tác giả, Đền Thờ là nguồn nâng đỡ lớn lao của dân trong khi đất nước mất chủ quyền. Dân Ít-ra-en đã được tổ chức theo thần quyền, chung quanh các tư tế của mình, bên cạnh Đền Thờ duy nhất của Thiên Chúa duy nhất. Trước tiên, dân là một cộng đồng tôn giáo, cộng đoàn ấy phải là một cộng đồng thánh thiện và trung tín. Đây là một bài học lớn lao mà tác giả hai sách Sử Biên, vừa sử gia vừa thần học gia, muốn nhắc nhở cho những người đương thời của ông.

BÀI ĐỌC II (Ep 2: 4-10)

Thánh Phao-lô viết thư gởi tín hữu Ê-phê-xô từ Rô-ma trong hoàn cảnh thánh nhân bị giam cầm vào những năm 61-63. Thật ra, thánh nhân viết thư nầy không chỉ cho cộng đoàn  Ê-phê-xô nhưng nhất là muốn bức thư của mình được luân lưu đến các cộng đoàn miền Tiểu Á.

Thư gởi tín hữu Ê-phê-xô biểu thị một trong những đỉnh cao tư tưởng của thánh Phao-lô. Thư này là một tổng đề tích luỹ những vấn đề chính yếu mà thánh nhân đã gợi lên ở nơi những thư khác rồi, nhưng ở đây được bàn đến một cách sâu rộng.

Chủ đề chính yếu của đoạn trích hôm nay chính là ý định của Thiên Chúa liên quan đến ơn cứu độ của nhân loại đã được thực hiện nơi Đức Giê-su Ki-tô. Dù đoạn trích nầy rất ngắn, chúng ta gặp lại ở đây vài chủ đề lớn của thánh Phao-lô.

1.Quyền Tối Thượng của Chúa Cha.

Thánh Phao-lô luôn quy chiếu công trình cứu độ và tâm tình cảm tạ tri ân vào Chúa Cha. Đây là nét đặc trưng của đoạn trích thư nầy, trong đó Chúa Cha là chủ từ của một loạt các động từ. Chính Chúa Cha là Đấng “giàu lòng xót thương” và rất mực “yêu thương” chúng ta, đã “biểu lộ tình yêu” của Ngài đối với chúng ta trong Đức Ki-tô, đã cho chúng ta được cùng “sống lại” và cùng “ngự trị” với Đức Ki-tô trên cõi trời, đã “tỏ cho chúng ta thấy” ân huệ dồi dào phong phú của Ngài…

2.Chúa Cha giàu lòng xót thương.

Diễn ngữ: “giàu lòng xót thương” đã là chủ đề, đồng thời cũng là nhan đề cho Tông Huấn “Đức Chúa Cha giàu lòng xót thương” của thánh Giáo Hoàng Gioan Phaolô II. Đức Thánh Cha nhắc nhớ rằng diễn ngữ “lòng xót thương” muốn nói “quyền năng đặc thù của tình yêu, quyền năng này còn mạnh hơn tội lỗi”. Chính lòng thương xót này là từ then chốt nói lên ý định cứu độ của Ngài, bởi vì tội lỗi của con người là chướng ngại phải vượt thắng. Ân ban tuyệt vời của lòng xót thương chính là Đức Giê-su Ki-tô, nhờ Ngài con người đã “chết vì phạm tội” cũng được sống lại với Ngài. Trong vài hàng, thánh Phao-lô diễn tả chính xác thành quả ơn Cứu Độ: con người có thể gặp lại cuộc sống siêu nhiên nhờ và trong Đức Ki-tô.

3.Cuộc sống tương lai:

Đoạn trích này thật sự là một bài suy niệm. Ở đây, cuộc sống tương lai được gợi lên rất rõ nét. Thánh nhân diễn tả niềm hy vọng tương lai của các Ki-tô hữu, thậm chí tương lai này được diễn tả ở thì hiện tại: Thiên Chúa cho chúng ta “cùng được sống lại và cùng ngự trị với Đức Giê-su trên cõi trời”. “Như thế, Người tỏ lòng nhân hậu của Người đối với chúng ta trong Đức Giê-su Ki-tô, để biểu lộ cho các thế hệ mai sau được thấy ân sủng dồi dào phong phú của Người”, nghĩa là một sự liên tục, bất tận, không hề gián đoạn.

Phải chăng đây là tư tưởng suy niệm sâu xa nhất của thánh nhân trong những ngày tháng bị giam cầm? Phải chăng đây là kỷ niệm của người đã được chiêm ngưỡng trong một cuộc xuất thần “cho đến tầng trời thứ bảy”? Phải chăng kẻ tử tù nghĩ đến cái chết của mình sắp đến gần? Hay đơn giản hơn, phải chăng đây là niềm xác tín thần học của vị Tông Đồ, niềm xác tín này đã đem lại cho thánh nhân những quả quyết dạn dĩ nầy? Đối với thánh Phao-lô, cuộc sống ân sủng là bước khởi đầu của cõi đời đời rồi.

4.Đức tin, việc làm và ân sủng.

Chúng ta gặp lại giáo thuyết về ơn cứu độ nhờ đức tin mà thánh Phao-lô phác họa ở đây. Việc làm của chúng ta tự nó không thể nào tương xứng với ơn cứu độ nầy. Chúng ta được cứu độ là do ân huệ nhưng không của Thiên Chúa. Tuy nhiên, phải nhấn mạnh một cách tinh tế rằng việc làm của chúng ta có tác sinh hiệu quả hay không chính là nhờ công nghiệp của Đức Ki-tô; chính qua trung gian của Đức Giê-su mà việc làm của chúng ta mới thực sự là tốt lành và phù hợp với ý muốn của Thiên Chúa.

Như vậy, nhờ lòng nhận hậu vô lượng hải hà của Ngài, Thiên Chúa đã sắp đặt mọi sự để cứu độ chúng ta và nhờ Đức Giê-su Ki-tô, Đấng Trung Gian duy nhất, chúng ta mới có thể có giá trị và được sống đời đời. Đó chính là ý nghĩa của đoạn trích hôm nay.

TIN MỪNG (Ga 3: 14-21)

Đoạn Tin Mừng Gioan hôm nay được trích từ phần cuối cuộc đàm đạo của Đức Giê-su với ông Ni-cô-đê-mô, một thủ lãnh thuộc nhóm Biệt Phái đến gặp Ngài vào ban đêm. Trong đoạn trích nầy, chúng ta không còn gặp thấy cặp đối thoại giữa “tôi và ông” như trước, nhưng là “chúng tôi và các ông” (3: 11). Qua ông Ni-cô-đê-mô, một người Phê-ri-sêu thiện cảm với Ngài, Đức Giê-su mời gọi tất cả những ai phải chọn lựa: “tin hay không tin”, đứng về phía ánh sáng hay bước đi trong bóng tối.

1.Thập Giá vinh quang (3: 14-15)

Trong cuộc lữ hành băng qua hoang địa, vì thiếu bánh ăn nước uống dân Ít-ra-en đã than trách Thiên Chúa và ông Mô-sê. Thiên Chúa cho rắn lửa cắn họ chết. Họ ăn năn, xin ông Mô-sê cầu bầu cho họ. Thiên Chúa truyền cho ông Mô-sê đúc một con rắn đồng và treo trên một cây sào để “Tất cả những ai nhìn lên con rắn đó, sẽ được sống” (Ds 21: 4-9). Khi so sánh việc Ngài được giương cao trên thập giá với chuyện tích con rắn đồng được giương cao trong hoang địa, Đức Giê-su muốn nói rằng những ai hiện ở trong thế gian như xưa kia trong hoang địa, bị sự Dữ tấn công, thì sẽ được cứu, nếu đặt trọn niềm tin tưởng vào Đấng chịu đóng đinh.

Ba lần trong Tin Mừng Gioan, Đức Giê-su loan báo Thập Giá vinh quang bằng cách quy chiếu đến dấu chỉ của con rắn đồng: “Con Người cũng phải được giương cao như vậy, để ai tin vào Người thì được sống muôn đời” (Ga 3: 14); “Khi các ông giương cao Con Người lên, bấy giờ các ông sẽ biết là Tôi Hằng Hữu” (8: 28); “Phần tôi, một khi được giương cao lên khỏi mặt đất, tôi sẽ kéo mọi người lên với tôi” (12: 32). Qua đó, Tin Mừng Gioan trình bày thần học về Thập Giá, nơi vinh quang của Chúa Con đồng nhất với vinh quang của Chúa Cha trong ý định cứu độ nhân loại.

2.Ơn cứu độ Chúa Con đem đến cho muôn người (3: 16-18)

Thánh Gioan là thánh ký duy nhất gọi Chúa Giê-su bằng tước hiệu: “Con Một”, có thể để quy chiếu đến chuyện tích tổ phụ Áp-ra-ham dâng I-sa-ác, đứa con một yêu dấu của mình, làm lễ tế (St 22: 2), nhưng nhất là để nói rằng tất cả tình yêu của Chúa Cha đều gói trọn ở nơi quà tặng duy nhất này: chính ở nơi Người Con duy nhất này mà Thiên Chúa thực hiện ý định của mình là cứu độ hết mọi người, chứ không chỉ riêng dân Ít-ra-en. “Mọi người” đều được sống đời đời, nếu “tin vào Con Một của Thiên Chúa”.

Thánh Gioan thường hằng khẳng định chiều kích phổ quát của ơn cứu độ. Đức Giê-su đến với tư cách là Đấng Cứu Độ chứ không là một quan tòa. Thiên Chúa không kết án bất cứ ai, nhưng mỗi người tự kết án chính mình nếu khước từ ánh sáng, nghĩa là từ chối nhận biết Đức Giê-su là Con Một của Thiên Chúa, Đấng Cứu Độ duy nhất.

Đoạn Tin Mừng này gợi lên rất rõ nét một tình yêu duy nhất của Chúa Cha và Chúa Con. Ở nơi tình yêu duy nhất của Chúa Cha và Chúa Con, Giáo Hội đã nhận ra một cách thức diễn tả Chúa Thánh Thần, “Đấng nhiệm xuất từ Chúa Cha và Chúa Con”, Đấng thông truyền và khuếch trương sự sống thần linh. Vì thế, bản văn này cũng được chọn để cử hành lễ “Chúa Ba Ngôi”.

3.Tấn thảm kịch của sự chọn lựa (3: 19-21)

Ơn cứu độ, tức là tha thứ tội lỗi và tái sinh nhân loại nhờ dự phần vào sự sống của chính Thiên Chúa. Sự sống này được dâng hiến cho hết mọi người, nhưng tùy thuộc vào lời đáp trả của mỗi người. Đó là tấn thảm kịch của sự chọn lựa giữa ánh sáng và bóng tối, giữa đón nhận và từ chối “tin vào Con Một của Thiên Chúa”. Đoạn cuối nầy cô đọng thần học về sự phán xét của thánh Gioan.

Trong hậu cảnh, ẩn hiện thái độ của Do thái giáo không nhận biết Đức Ki-tô: “Ánh sáng đã đến thế gian, nhưng người ta đã chuộng bóng tối hơn ánh sáng”. Nhưng sự chọn này cũng được đặt ra cho hết mọi người; ấy vậy, đức tin không phải là một điều dễ dàng, thái độ ngần ngại của  ông Ni-cô-đê-mô là một bằng chứng.

Trong những viễn cảnh phổ quát Tin Mừng Gioan, có một khía cạnh lạc quan đầy khích lệ: lối ngõ đến cùng ánh sáng qua việc chọn sống theo sự thật: “Những ai sống theo sự thật, thì đến cùng ánh sáng”. Sau này, trong một cuộc đối thoại với người Do thái, Chúa Giê-su nói rõ: “Nếu các ông ở lại trong lời của tôi, thì các ông là thật là môn đệ tôi; các ông sẽ biết sự thật, và sự thật sẽ giải phóng các ông” (8: 31-32).