Mở đầu – Lắng nghe tiếng nói từ nội tâm
Gió muốn thổi đâu thì thổi, nhưng không phải cơn gió nào cũng đến từ Thánh Thần!
Trong lịch sử cứu độ, Thánh Thần luôn hiện diện như ngọn gió tự do, thổi qua những tâm hồn sẵn sàng vâng phục. Ngài không cưỡng ép nhưng luôn dẫn dắt cách kín đáo, làm nảy sinh những con người khác biệt vì thuộc về Chúa, dám đi vào lề trái của lịch sử để đổi mới thế giới trong Thần Khí.
Tuy nhiên, không phải mọi sự khác biệt đều là ơn sủng. Có những cơn sóng ngầm không đến từ Thánh Thần, mà từ cái tôi chưa được thánh hóa: những phản ứng cố chấp, những thái độ bất mãn, những khát vọng chưa được cứu độ – tất cả có thể khoác lên mình danh nghĩa “sáng tạo” hay “can đảm”, nhưng thực chất lại là cố chấp đội lốt lý tưởng.
Thế giới hôm nay đề cao cá tính mạnh, sự độc lập và nổi bật. Đời tu cũng không nằm ngoài những luồng tư tưởng ấy. Có người tự cho mình là “ngôn sứ cô đơn”, “tiên tri ngược dòng” nhưng thực ra là người đang bơi ngược về phía cái tôi.
Vì thế, câu hỏi cần đặt ra cho người môn đệ không phải là: Tôi có khác biệt không? nhưng là: Sự khác biệt nơi tôi đến từ đâu, từ ngọn gió của Thánh Thần, hay từ cuộn sóng cái tôi chưa được quy phục?
Nội dung
1. Đức Giêsu – Mẫu gương sự khác biệt thánh thiện
Đức Kitô không giống ai. Ngài khác biệt hoàn toàn với hệ thống tôn giáo và xã hội thời bấy giờ. Nhưng sự khác biệt của Ngài không đến từ phản kháng, mà từ tình hiệp thông tuyệt đối với Chúa Cha: “Thật vậy, không phải tôi tự mình nói ra, nhưng là chính Chúa Cha, Đấng đã sai tôi, truyền lệnh cho tôi phải nói gì, tuyên bố gì” (Ga 12, 49). Ngài không đi tìm một lập trường riêng, nhưng chỉ làm theo điều Chúa Cha đã làm. “Người Con không thể tự mình làm bất cứ điều gì, ngoại trừ điều Người thấy Chúa Cha làm” (Ga 5, 19). Khác biệt của Ngài là kết quả của sự vâng phục, chứ không phải là sản phẩm của cái tôi nổi loạn.
Người môn đệ đích thực không đứng ngoài cộng đoàn để chỉ trích, nhưng ở lại, đau với cộng đoàn, sống với cộng đoàn, và canh tân cộng đoàn từ bên trong.
2. Thánh Phaolô - Can đảm đổi mới trong khiêm tốn vâng phục
Thánh Phaolô từng là người “khác biệt”: cải đạo đột ngột, hành động mạnh mẽ, ngôn từ táo bạo. Nhưng ngài luôn phân định trong mối tương quan với cộng đoàn Tông đồ. Sau thời gian dài rời Giêrusalem, ngài đã trở lại “và đã trình bày cho người ta Tin Mừng tôi rao giảng cho dân ngoại…, vì sợ rằng tôi ngược xuôi, và đã ngược xuôi vô ích” (Gl 2, 2). Sự khác biệt của Phaolô luôn đi kèm với nhu cầu kiểm chứng, với lòng tôn trọng hiệp nhất, và trên hết là tình yêu đối với các cộng đoàn ngài phục vụ: “Tôi đã trở nên tất cả cho mọi người, để bằng mọi cách cứu được một số người” (1 Cr 9, 22).
3. Giáo huấn của Hội Thánh – Vâng phục là chiều kích của ân sủng
a. Sự khác biệt chân thật nảy sinh trong lòng vâng phục
Tông huấn Vita Consecrata cho thấy rằng sự vâng phục không làm “nghẹt thở” cá tính, nhưng thanh luyện và làm cho nó sinh hoa trái dồi dào hơn. “Ai vâng phục thì được bảo đảm là mình đang thi hành sứ mạng, bước theo Chúa chứ không phải là theo ước muốn hay theo cảm hứng riêng của mình. Như thế, họ có thể biết rằng mình được Thánh Thần Thiên Chúa dẫn đưa và được bàn tay dũng mãnh của Người nâng đỡ, ngay giữa lúc gặp những khó khăn gian khổ” (VC 92). Một người tận hiến khác biệt cách đúng đắn khi biết quy chiếu đời sống mình vào cộng đoàn, vào Đấng sai đi, và vào sứ mạng chung của Hội Thánh.
b. Cảnh giác với tinh thần chia rẽ nhân danh đặc sủng
Tài liệu Mutuae Relationes[1] cảnh báo rằng không có đặc sủng nào được ban cho để chống lại sự hiệp nhất của Hội Thánh. Những đặc sủng chân chính luôn quy về sự hiệp thông. “Bản thân mỗi tu sĩ chắc chắn cũng có những hồng ân cá nhân, và không nghi ngờ gì, những hồng ân ấy thường xuất phát từ Thánh Thần. Chúng được ban để làm phong phú, phát triển và trẻ hóa đời sống của hội dòng, đồng thời thể hiện tinh thần canh tân trong sự hiệp nhất cộng đoàn. Tuy nhiên, việc phân định các hồng ân này và sử dụng chúng cách đúng đắn cần được đánh giá dựa trên mức độ hòa hợp giữa chúng với cam kết cộng đoàn của hội dòng, cũng như với nhu cầu của Hội Thánh, dưới ánh sáng phán đoán của quyền bính hợp pháp” (MR 12). Như vậy, bất kỳ hình thức “khác biệt” nào đưa đến chia rẽ, chống đối, hay cô lập đều cần phải được phân định kỹ lưỡng, vì có thể là biểu hiện của cuộn sóng cái tôi, chứ không phải của ngọn gió Thánh Thần.
4. Một số tiêu chí phân định cụ thể
Để xác định đâu là “khác biệt” do Thánh Thần và đâu là “cố chấp” do bản ngã, cần có một số tiêu chí cụ thể làm nền: nguồn gốc, động lực, thái độ, kết quả và hoa trái thiêng liêng.
Về nguồn gốc, sự khác biệt do Thánh Thần luôn nảy sinh từ một tiến trình nội tâm: cầu nguyện sâu xa, lắng nghe Lời Chúa và phân định lâu dài trong ánh sáng đức tin. Điều này dẫn tới hành động không vội vàng, không bốc đồng, mà biết đợi chờ, lắng nghe và sẵn sàng từ bỏ ý riêng nếu đó không phải là thánh ý Chúa. Ngược lại, sự cố chấp thường khởi đi từ những phản ứng cảm xúc chưa được cứu độ: bất mãn vì bị tổn thương, phản kháng vì không được công nhận, hay tự vệ vì lo sợ mất vị thế. Đây là những “cuộn sóng cái tôi” – đến từ bên trong, và không được soi sáng bởi Thánh Thần.
Về động lực, người được Thánh Thần hướng dẫn luôn là tình yêu đối với Hội Thánh và khát khao phục vụ chân lý. Người ấy khác biệt không phải để nổi bật, nhưng để làm điều đúng, vì ích lợi của cộng đoàn và sứ mạng Tin Mừng. Trong khi đó, động lực của sự cố chấp thường là cái tôi muốn khẳng định, muốn áp đặt quan điểm của mình lên người khác. Khi bản ngã là trung tâm, thì ngay cả những sáng kiến xem ra tốt đẹp cũng trở nên nguy hiểm, vì chúng tách người đó ra khỏi nhịp sống cộng đoàn và tinh thần hiệp thông.
Về thái độ, sự khác biệt do Thánh Thần không loại trừ khả năng sai lầm, và vì thế, người có Thánh Thần khiêm tốn lắng nghe góp ý, sẵn sàng sửa mình và đón nhận ánh sáng từ người khác. Ngược lại, người cố chấp thường chống đối mọi ý kiến khác mình, phủ nhận mọi góp ý từ bề trên hay cộng đoàn, thậm chí biện minh một cách khéo léo cho thái độ khép kín của mình. Càng bị góp ý, họ càng đẩy mình ra xa người khác.
Về kết quả, một trong những “dấu chỉ phân định” quan trọng là kết quả cụ thể mà sự khác biệt ấy tạo ra. Nếu khác biệt đến từ Thánh Thần, thì nó dẫn đến hiệp thông sâu xa hơn, giúp đổi mới cộng đoàn một cách nhẹ nhàng và tích cực. Nếu khác biệt là sản phẩm của bản ngã, nó sẽ gây chia rẽ, bất hòa, làm rối loạn nội bộ, khiến cộng đoàn trở nên mỏi mệt vì phải xử lý những căng thẳng không cần thiết. Cái tôi càng lớn, cộng đoàn càng nhỏ lại.
Về hoa trái thiêng liêng, đây là thước đo quan trọng nhất. Sự khác biệt đến từ Thánh Thần sẽ sinh hoa trái bình an, kiên trì, và mang lại lợi ích lâu dài cho sứ vụ. Người khác biệt trong Thánh Thần trở thành chứng nhân đáng tin, truyền cảm hứng và nâng đỡ người khác. Trong khi đó, sự cố chấp – dù có vẻ “mạnh mẽ” – chỉ để lại bất an, kiêu căng, thiếu chiều sâu thiêng liêng và không sinh ích cho việc truyền giáo. Người ấy thường thấy mình cô đơn, và điều đó không phải vì họ bị loại trừ, mà vì họ tự tách mình ra.
5. Cái nhìn từ những người khôn ngoan
a. Thomas Merton[2]
- Niềm vui đích thực duy nhất trên trần gian này là được thoát ra khỏi nhà tù của cái tôi giả tạo, và nhờ tình yêu, bước vào sự kết hợp với Đấng Sự Sống – Đấng đang ngự và hát lên trong tận cùng bản thể của mọi loài thụ tạo, cũng như nơi thẳm sâu linh hồn chúng ta.[3]
- Có thể đúng rằng ngôn sứ nào cũng gây khó chịu, nhưng không phải ai gây khó chịu cũng là ngôn sứ. Không có biểu hiện nào của cái tôi giả tạo bám rễ sâu hơn bằng chính kẻ tự xưng là ngôn sứ.[4]
b. Romano Guardini[5]
- Nếu con người tự do đến mức trở thành thước đo của thực tại, thì anh ta bị kết án phải sống trong một nỗi cô đơn thăm thẳm. Một con người thực sự cô độc sẽ không biết dùng tự do của mình để làm gì, cũng chẳng biết phải hiểu thực tại như thế nào.[6]
Kết luận – Trở về với Ngọn Gió đích thực
“Đừng làm chi vì ganh tị hay vì hư danh, nhưng hãy lấy lòng khiêm nhường mà coi người khác hơn mình” (Pl 2, 3). Người môn đệ thật sự không đi tìm sự nổi bật, mà đi tìm con đường trung thành trong ẩn khuất. Không cần khác biệt để được nhìn thấy, nhưng khác biệt vì được sai đi. Không để cái tôi thúc đẩy, nhưng để Thánh Thần dẫn dắt.
Lạy Thánh Thần là ngọn gió lành,
xin thổi vào lòng chúng con khát vọng nên thánh trong hiệp thông.
Xin uốn nắn ý riêng chúng con,
để trở thành sự khác biệt theo ý Chúa chứ không cố chấp theo bản ngã.
Xin cho chúng con cảnh giác với cuộn sóng cái tôi nơi sâu thẳm lòng mình,
để từ đó chỉ bước đi trong làn gió của Thần Khí. Amen.
Lm. Giêrônimô Nguyễn Đình Công
Nguồn: hdgmvietnam
